מײַן שװעסטער חיה

מײַן שװעסטער חיה 

[majn szwester chaje]

Moja siostra Chaja

      Dzisiaj, nareszcie, nadszedł czas na tłumaczenie tekstu piosenki "מײַן שװעסטער חיה" z 1998 roku. 

      Autorem słów jest Binem Heller (hebr.בִינֶם הֶלֶר, jid. בינם העלע), autorką muzyki Chava Alberstein (hebr. חוה אלברשטײן, jid.חוה אלבערשטײן).

      Warto na wstępnie zaznaczyć, kim był Binem Heller - otóż był to jeden z najznamienitszych poetów piszących w jidysz. Urodził się w Warszawie, w 1908 roku w rodzinie ubogich Chasydów. W wieku 22 lat został opublikowany w Łodzi, w czasopiśmie "ליטעראַרישע טריבונע" ("Trybuna literacka" - miesięcznik/dwutygodnik wydawany w Łodzi w latach 1930-1933, pozostający pod wpływem KPP, antyklerykalny i antysyjonistyczny) pierwszy tomik jego poezji, "דורך קראַטן" ("Przez kraty"). W roku 1937 poeta wyjechał z Warszawy, mieszkał w Belgii, Francji. Do kraju powrócił w 1939, ale sytuacja, którą zastał zmusiła go do ucieczki - najpierw do Białegostoku, a następnie do ZSRR (Ałma-Ata, Moskwa). Do Polski wrócił ponownie w 1947, żywiąc nadzieje, że kultura polskich Żydów na nowo się odrodzi - w tym czasie pracował jako redaktor w "ייִדישע שריפֿטן" ( "Dzieła żydowskie") i w "ייִדיש בוך" ("Żydowska książka"). W 1956 roku wyjechał do Belgii, a stamtąd do Izraela, gdzie od 1957 roku mieszkał w Tel Awiwie. Pisał poematy rewolucyjne, lirykę miłosną, wiersze o wojnie, poematy nawiązujące do powstania w getcie warszawskim. Zmarł w Izraelu w 1998 roku.

PS. Zanim ktoś weźmie się za tekst piosenki, polecam mu zapoznanie się z materiałem z poprzedniego wpisu :)

      Przejdźmy teraz do interesującego nas utworu "מײַן שװעסטער חיה". Na początku sama piosenka i tekst w jidysz:

,מײַן שװעסטער חיה מיט די גרינע אױגן

מײַן שװעסטער חיה מיט די שװאַרצע צעפּ ־

די שװעסטער חיה, װאָס האָט מיך דערצױגן

.אױף סמאָטשע־גאַס, אין הױז מיט קרומע טרעפּ

,די מאַמע איז אַװעק פֿון שטוב באַגינען

.װען אױפֿן הימל האָט ערשט קױם געהעלט

זי איז אַװעק אין קראָם אַרײַן פֿאַרדינען

.דאָס בידנע־דראָבנע גראָשעדיקע געלט

,און חיה איז געבליבן מיט די ברידער

.און זי האָט זײ געקאָרמעט און געהיט

,און זי פֿלעגט זינגען זײ די שײנע לידער

.פֿאַר נאַכט, װען קלײנע קינדער װערן מיד

,מײַן שװעסטער חיה מיט די גרינע אױגן

מײַן שװעסטער חיה מיט די לאַנגע האָר ־

,די שװעסטער חיה, װאָס האָט מיך דערצױגן

.איז נאָך נישט אַלט געװען קײן צענדלינג יאָר

,זי האָט גערױמט, געקאָכט, דערלאַנגט דאָס עסן

.זי האָט געצװאָגן אונדז זי קלײנע קעפּ

נאָר שפּילן זיך מיט אונדז האָט זי פֿאַרגעסן ־

.די שװעסטער חיה מיט די שװאַרצע צעפּ

,מײַן שװעסטער חיה מיט די אױגן גרינע

.אַ דײַטש האָט אין טרעבלינקע זי פֿאַרברענט

און איך בין אין דער ייִדישע מדינה

.דער סאַמע לעצטער, װאָס האָט זי געקענט

פֿאַר איר שרײַב איך אױף ייִדיש מײַנע לידער

.אין טעג די שרעקלעכע פֿון אונדזער צײַט

בײַ גאָט אַלײן איז זי אַ בת־יחידה ־

.אין הימל זיצט זי בײַ זײַן רעכטער זײַט

Przeanalizujmy po kolei każdą zwrotkę piosenki :

-א-

,מײַן שװעסטער חיה מיט די גרינע אױגן

siostra - די שװעסטער

imię kobiece, czyt.: Chaje - חיה

z - מיט

zielony - גרין

oko (oczy) - (דאָס אױג (די אױגן

מײַן שװעסטער חיה מיט די שװאַרצע צעפּ ־

czarny - שװאַרץ

warkocz (warkocze) - (דער צאָפּ (די צעפּ

די שװעסטער חיה, װאָס האָט מיך דערצױגן

tu: która - װאָס

biernik zaimka osobowego "ja" - mnie - מיך

imiesłów czasu przeszłego "wychowywać" - (דערצױגן (דערצין

.אױף סמאָטשע־גאַס, אין הױז מיט קרומע טרעפּ

tu: na - אױף

ulica - די גאַס

dom - דאָס הױז

krzywe, zawalone, rozklekotane - קרומע

schody - די טרעפּ

Moja siostra Chaja z zielonymi oczami,

Moja siostra Chaja z czarnymi warkoczami - 

Siostra Chaja, która mnie wychowywała,

Na uilcy Smoczej, w domu z zawalonymi schodami.

-ב-

,די מאַמע איז אַװעק פֿון שטוב באַגינען

z dala; daleko; poza; precz! - אַװעק

tworzy dopełniacz; z; od; o; na temat; z powodu - פֿון

pokój, izba - די שטוב

świt, brzask; o świcie, o brzasku - באַגינען

.װען אױפֿן הימל האָט ערשט קױם געהעלט

kiedy - װען 

na + odmieniony przez przypadki rodzajnik określony r. męskiego - אױפֿן = אױף + דעם 

niebo - דער הימל 

tu: dopiero, zaledwie, dopiero co - ערשט

ledwo - קױם 

imiesłów czasu przeszłego "świtać, jaśnieć" - (געהעלט (העלן

זי איז אַװעק אין קראָם אַרײַן פֿאַרדינען

sklep, kram - די קראָם 

do środka - אַרײַן 

zarabiać - פֿאַרדינען 

.דאָס בידנע־דראָבנע גראָשעדיקע געלט

biedne - בידנע

drobne - דראָבנע

przymiotnik, oznaczający coś "groszowego", tak drobnego, małego jak grosz - גראָשעדיקע

pieniądz (pieniądze) - (דאָס געלט (די געלטער

Mama o świcie wychodziła z izby,
Kiedy na niebie dopiero ledwie zaczynało świtać.
Wychodziła do sklepu, żeby zarobić
Te marne parę drobnych groszy.

-ג-

,און חיה איז געבליבן מיט די ברידער

imiesłów cz. przeszłego "zostać, pozostać" - (געבליבן (בלײַבן
brat - (דער ברודער (די ברידער

.און זי האָט זײ געקאָרמעט און געהיט

imiesłów cz. przeszłego "karmić"  - (געקאָרמען (קאָרמען

im. cz. przeszłego "pilnować, opiekować się, chronić, czuwać nad czymś" - (געהיט (היטן

,און זי פֿלעגט זינגען זײ די שײנע לידער

- פֿלעג

czasownik posiłkowy, dzięki któremu tworzymy czas przeszły wielokrotny - zwykł (coś robić), miał w zwyczaju; odmienia się on następująco:

איך פֿלעג

דו פֿלעגסט 

(ער פֿלעג(ט

מיר פֿלעגן 

איר פֿלעגט 

זײ פֿלעגן 

Zdanie budujemy zgodnie z konstrukcją:

czasownik w bezokoliczniku - פֿלעג - zaimek osobowy

."זי פֿלעג לײענען "פֿאָרװערטס

Ona miała w zwyczaju czytać/Czytywała "Forverts".

śpiewać - זינגען
piosenka, pieść; wiersz, poemat - (דאָס ליד (די לידער
piękny, ładny - שײן

.פֿאַר נאַכט, װען קלײנע קינדער װערן מיד

tu: przed - פֿאַר

noc - די נאַכט

mały - קלײן

dziecko - (דאָס קינד (די קינדער

stawać się, zostać, być - װערנ

איך װער

דו װערסט

ער װערט

מיר װערן 

איר װערט

זײ װערן 

zmęczony - מיד 

I Chaja zostawała z braćmi,

Karmiła ich i nad nimi czuwała,

I śpiewała im piękne piosenki,

przed nocą, kiedy małe dzieci robiły się zmęczone.

-ד-

,מײַן שװעסטער חיה מיט די גרינע אױגן

מײַן שװעסטער חיה מיט די לאַנגע האָר ־

długi - לאַנג

włosy - די האָר

,די שװעסטער חיה, װאָס האָט מיך דערצױגן

.איז נאָך נישט אַלט געװען קײן צענדלינג יאָר

jeszcze - נאָך
nie (zaprzeczenie czasownika) - נישט 
mający ileś lat, w wieku iluś lat; też: stary, wiekowy, dawny - אַלט
imiesłów cz. przeszłego "być" - (געװען (זײַן
rodzajnik przeczący (dot. rzeczownika); żaden - קײן
dziesięć - צענדלינג - צענ
rok - דאָס יאָר
dekada, dziesięciolecie - דאָס יאָרצענדלינג

Moja siostra Chaja z zielonymi oczami,

Moja siostra Chaja z długimi włosami,

Siostra Chaja, która mnie wychowywała,

Nie miała jeszcze dziesięciu lat.

-ה-

,זי האָט גערױמט, געקאָכט, דערלאַנגט דאָס עסן

imiesłów cz. przeszłego "czyścić" - (גערױמט (רײניקן
imiesłów cz. przeszłego "gotować" - (געקאָכט (קאָכן
imiesłów cz. przeszłego "podawać" - (דערלאַנגט (דערלאַנגען
jedzenie - דאָס עסן 

.זי האָט געצװאָגן אונדז זי קלײנע קעפּ

imiesłów cz. przeszłego "myć" - (געצװאָגן/געװאַשן (װאַשן
nam - אונדז
głowa - (דער קאָפּ (די קעפּ

נאָר שפּילן זיך מיט אונדז האָט זי פֿאַרגעסן ־

tylko, jedynie, ale - נאָר
bawić się, grać - שפּילן זיך
im. cz. przeszłego "zapomnieć" (forma identyczna z bezokolicznikiem) - (פֿאַרגעסן (פֿאַרגעסן

.די שװעסטער חיה מיט די שװאַרצע צעפּ

Ona sprzątała, gotowała i podawała jedzenie, 
Myła nam małe głowy,
Jedynie zapominała się z nami bawić,
Siostra Chaja z czarnymi warkoczami.

-ו-

,מײַן שװעסטער חיה מיט די אױגן גרינע

.אַ דײַטש האָט אין טרעבלינקע זי פֿאַרברענט

Niemiec, niemiecki - דײַטש
Treblinka - טרעבלינקע
imiesłów cz. przeszłego "spalić" - (פֿאַרברענט (פֿאַרברענען

און איך בין אין דער ייִדישע מדינה 

Państwo Żydowskie [jidisze medine] - ייִדישע מדינה

.דער סאַמע לעצטער, װאָס האָט זי געקענט

przy stopniowaniu przymiotników: sam, najbardziej - סאַמע
forma utworzona od לעצט , oznacza 'najostatniejszy' - לעצטער
imiesłów cz. przeszłego "znać" - (געקענט (קענען

Moja siostra Chaja z oczami zielonymi, 

Niemcy spalili ją w Treblince.

I ja jestem w Państwie Żydowskim

Całkowicie ostatnim człowiekiem, który ją pamięta.

-ז-

פֿאַר איר שרײַב איך אױף ייִדיש מײַנע לידער

 forma dopełniacza zaimka זי, oznacza "jej", "niej" - איר
pisać - שרײַבן
w, na (אױף יידיש - w jidysz) - אױף

.אין טעג די שרעקלעכע פֿון אונדזער צײַט

dzień - (דער טאָג (די טעג

straszny, okropny - שרעקלעך

tworzy formy dopełniacza; z, od, o, na temat, z powodu - פֿון

czas - די צײַט

בײַ גאָט אַלײן איז זי אַ בת־יחידה ־

przy, obok - בײַ

Bóg - דער גאָט

sam - אַלײן

  jedynaczka [bas-jechide] - בת-יחידה

.אין הימל זיצט זי בײַ זײַן רעכטער זײַט

siedzieć - זיצן

dopełniacz od , oznacza "jego" - זײַן

forma od רעכט, oznacza "prawo, prawicę"  - רעכטער

strona, bok - די זײַט

Dla niej piszę w jidysz moje wiersze,

W tych strasznych dniach naszych czasów.

Przy samym Bogu jest jedynaczką.

W niebie siedzi po jego prawej stronie.

W ten oto sposób dotarliśmy do końca tego poruszającego poematu, zasób naszego słownictwa się poszerzył o nowe, ciekawe słowa i zwroty, poznaliśmy też piękny utwór, który teraz jest dla nas zrozumiały. 
PS. Dziękuję za pomoc komentatorowi o nicku gobers :) Thank you!

Zajt gezunt! :)