ASPEKT CZASOWNIKA W JIDYSZ

Poniżej zamieszczam moje tłumaczenie części gramatycznej ze słownika "РУССКО-ЕВРЕЙСКИЙ (идиш) СЛОВАРЬ" (Słownik rosyjsko-żydowski (jidysz)  pod redakcją M. A. Szapiro, I. G. Spiwaka i M. J. Szulmana, wyd. "РУССКИЙ ЯЗЫК", Moskwa 1984. Poniższy fragment nie wyczerpuje całkowicie zagadnienia, ale zawiera ciekawe informacje praktyczne. 

§38. 1. Czasowniki w jidysz nie posiadają kategorii gramatycznej aspektu, w odróżnieniu od dokonanego i niedokonanego aspektu w języku rosyjskim [też: w polskim - przyp. tłum.]. Oddzielne czasowniki, takie jak רײדן 'mówić' (niedokonany) i זאָגן 'powiedzieć' (dokonany) nie zmieniają obrazu sprawy. Określone znaczenie dokonaności lub niedokonaności czasownikom podstawowym nadają częstokroć prefiksy, np. זײען 'siać' - פֿאַרזײען 'zasiać', 'posiać'. Jednakże prefiksy zmieniają również znaczenie leksykalne czasowników, więc פֿאַרזײען z przystawką oznacza zarówno 'zasiać (dokonany), jak i 'zasiewać' (niedokonany).

         Chociaż czasowniki podstawowe (bez przystawek) są neutralne w znaczeniu aspektu, to w jidysz istnieją wyspecjalizowane schematy pozwalające przekazać znaczenie jednokrotności i ciągłości czynności.

          2. ASPEKT JEDNOKROTNY. Forma czasownika posiadająca znaczenie jednorazowości (chwilowości/momentalności) czynności, tworzona jest przy pomocy czasownika pomocniczego טאָן lub געבן + rodzajnika nieokreślonego (אַ(ן  + rzeczownika odczasownikowego. Forma odczasownikowa rzeczownika nazywa jednorazową, jednostkową czynność i formalnie pokrywa się z tematem czasu teraźniejszego (אַ שטופּ 'szturchnięcie' - איך שטופּ 'szturcham'); czasami tworzy się ją od tego samego tematu, ale z obocznościami samogłoskowymi; czasami pokrywa się ona z tematem imiesłowu czasu przeszłego (אַ שפּרונג 'skok' - געשפּרונגען).

Czasami formy aspektu jednokrotnego tworzy się przy pomocy czasownika pół-pomocniczego כאַפּן 'łapać', np. כאַפּן אַ קוק 'zerknąć', כאַפּן אַ דרעמל 'zdrzemnąć się', 'przysnąć'. 

           Formy aspektu jednokrotnego odmieniają się w jidysz tak, jak zwykłe podstawowe czasowniki, np. איך טו (גיב) אַ שטופּ 'szturcham' - czas teraźniejszy [na język polski się tego nie da dokładnie przetłumaczyć, ponieważ aspekt jednokrotny jest zbliżony do formy aspektu dokonanego, a ten w języku polskim nie tworzy form czasu teraźniejszego - przyp. tłum.]; איך האָב אַ שטופּ געטאָן 'szturchnąłem' - czas przeszły itd.
        Czasowniki jednokrotne mogą być określane, tak jak i pozostałe czasowniki, przysłówkami, a rzeczowniki odczasownikowe, będące częścią konstrukcji gramatycznej - przymiotnikami, np. ער האָט שטאַרק אַ שטופּ געטאָן 'on silnie szturchnął'; ער אָט אַ שטאַרקן שטופּ געטאָן 'on wykonał silne szturchnięcie' (obie frazy są znaczeniowo bardzo zbliżone i właściwie mogę być stosowane zamiennie).

            3. ASPEKT CIĄGŁY. Farma czasownika tego aspektu składa się z:
czasownika pomocniczego האַלטן + przyimka אין + i bezokolicznika, np.: איך האַלטן אין שרײַבן  'jestem zajęty pisaniem', 'ciągle piszę'; איך האָב געהאַלטן אין שרײַבן 'byłem zajęty pisaniem', 'ciągle pisałem'.

Można dodatkowo podkreślić ciągłość czynności, wstawiając przed bezokolicznik liczebnik אײן 'jeden': איך האַלטן אין אײן שרײַבן 'nic tylko piszę i piszę'.

РУССКО-ЕВРЕЙСКИЙ (идиш) СЛОВАРЬ под редакцией М.А. Шапиро, И.Г. Спивака, М.Я. Шульмана, tłum. Leib Frischamnn, издательство "РУССКИЙ ЯЗЫК", Москва 1984, с. 701