ALFABET

דער אַלף־בית

[der alef-bet]

Jak zostało wspomniane w poprzednim wpisie, jezyk jidysz używa alfabetu hebrajskiego z pewnymi zmianami, wprowadzonymi na potrzeby ortografii. O czym trzeba pamiętać, pisząc w jidysz? Zapisujemy teksty od prawej do lewej (czyli odwrotnie niż w j. polskim). Książki zapisane w jidysz, oraz zeszyty, notesy otwieramy również "od końca" :) (i tak również polecam prowadzić swoje notatki, żeby wprowadzić się w atmoasferę).

I przystępujemy w takim razie do dzieła (niepogrubione litery nie są używane w słowach pochodzenie stricte "jidyszowego", ale spotyka się je na przykład w zapożyczeniach hebrajskich - osoby, którym trudno przychodzi nauka nowych liter, mogę w pierwszej kolejności nauczyć się alfabetu tylko pogrubionego).

Przy wprowadzaniu kolejnych liter będę podawał ich nazwy za M. Sitarz (w polskiej kulturze niektóre litery nazywa się trochę inaczej, podam te warianty w nawiasie). Przy każdej literce zaznaczę również jej wartość numeryczną, co przyda się na późniejszym etapie naszej nauki :) w kwadratowym nawiasie [...] podam wymowę danej litery.

1. alef (ałef) א [-] lub [a] אײַער [ajer] wasz

* pasekh alef אַ [a] אַכט [acht] osiem

* komets alef אָ [o] אָוונט [ownt] ranek; (o tym, skąd aż tyle wariantów jednej litery napiszę dalej)

2. beyz ב [b] באָבע [bobe] babcia

* veyz בֿ [v]

3. giml (gimuł) ג [g] גליק [glik] szczęście

4. daled (dałed) ד [d] דו [du] ty

* daled zayin shin דזש [dż]

5. hey ה [h] האָר [hor] włosy

6. vav ו [u] אונטער [unter] pod

* tsvey vovn וו [v] וועלט [welt] swiat

* vov yud וי [oj] אויך [ojch] także

7. zayin (zajen) ז [z] זון [zun] słońce 

* zayin shin זש [ż]

8. khes ח [h]

9. tes (tet) ט  [t] טאָג [tog] dzień

* tes shin טש [cz] 

10. yud י [i] יאָ [jo] tak

* tsvey yudn ײ [ej]

* pasekh tsvey yudn ײַ [aj]

20. kof כּ [k]

* khof (kaw) כ [ch] כאָר [chor] chór

* langer khof ך [ch]

30. lamed (łamed) ל [l] lub [ł] לעצט [lect] ostatni

40. mem מ [m] מאַמע [mame] mama

* shlosn mem ם [m]

50. nun נ [n] נאָכט [nocht] noc

* langer nun ן [n]

60. samekh (samech) ס [s] סעקונדע [sekunde] sekunda

70. ayin (ajn) ע [e] עפּל [epl] jabłko

80. pey פּ [p] פּאַפּיר [papir] papier

* fey פֿ [f] (można pomijać kreseczkę nad) פֿאַרם [farm] farma, gospodarstwo

* langer fey ף [f] 

90. tsadik (cadyk) צ [c] צװײ [cwej] dwa

* langer tsadik ץ [c]

100. kuf ק [k] קאַװע [kawe] kawa

200. reysh (rejsz) ר [r] רעגן  [regn] deszcz

300. shin (szin) ש [sz] שװאַרץ [szwarc] czarny

* sin שׂ [ś]

400. tof ת [t]

* sof תּ [s]

Uwagi:

a) Jeżeli chodzi o trzy "warianty litery alef - sama litera alef א pisana jest na początku krótkich słów (w nagłosie), które zaczynają się od samogłoski (e ע, i י, u ו, oj וי, ej יי, aj ײַ) i wtedy jest niema, tzn. nie czytamy jej, a jedynie piszemy (np. אין [czyt. in - w], און [czyt. un - i). W środku wyrazu (w tzw. śródgłosie) dla oznaczenia głoski "a" możemy pisać albo pasekh alef אַ, albo samo alef א (częściej). Komets alef אָ oznacza po prostu głoskę "o".

b) Litery langer khof ך, shlosn mem ם, langer nun ן, langer fey ף i langer tsadik ף są to tzw. litery końcowe, czyli zapisujemy je tylko wtedy, kiedy występują na końcu wyrazu (w wygłosie), np. בוך [buch] książka, אויך [ojch] również, עסן [esn] jeść, היים [hojm] dom, אַלץ [alc] - wszystko, אויף [ojf] na.

c) Co do wymowy litery lamed ל - możemy czytać jak "l", możemy czytać tak, jak w języku polskim czytamy literę 'ł', a możemy czytać, jeśli umiemy, takie jak tzw. sceniczne 'ł' ("ł" przedniojęzykowo zębowe, takie jak w języku rosyjskim, czubek języka dotyka górnych zębów, ale nie dotyka dziąseł ani podniebienia twardego, staramy się wymówić "l").

d) W jidysz NIE ma wielkich liter.

e) Pisząc odręcznie w jidysz liter NIE łączymy.

f) Należy pamiętać o kilku wyjątkach, kiedy tswey yudn czytamy nie jak 'ej' a jako 'ji', takim słowem jest np. słowo יידיש [jidisz]. W niektórych publikacjach, zwłaszcza tych, dla uczących się, pod drugim yud stawia się kropkę w takich wyrazach.

g) Wstawiam poniżej wzór wersji pisanej alfabetu jidysz (w kolejności alef, pasekh alef,komets alef, beyz, veyz, giml, daled, hey, vov, tsvey vovn, vov yud, zayin, khes, tes, yud, tsvey yudn, pasekh tsvey yudn, kof, khof, langer khof, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pey, fey, langer fey, tsadik, langer tsadik, kuf, reysh, shin, sin, tof, sof). Każdą nową linię zaczałem od alef, żeby pokazać wysokość liter.

I na sam koniec - pierwsze zadanie. Czytanka:) ja napiszę tekst w jidysz z tłumaczeniem, chętni mogą przepisać odręcznie ten tekst, zaznaczając również wymowę (czyli zapis łacinką). Można pochwalić się swoimi osiągnieciami w komentarzach ;)

.דאָס איז סערעלע

To jest Serełe (imię dziewczynki).

.דאָס איז בערעלע

To jest Bereł (imię chłopca).

.זי גײט

Ona idzie.

.ער גײט

On idzie.

Powodzenia! :)