!שלום
W dzisiejszym poście postaram się przedstawić podstawowe informacje o budowie i tworzeniu czasu przeszłego czasowników w języku jidysz.Schemat budowy czasu przeszłego przedstawia się następująco:
CZASOWNIK POMOCNICZY + IMIESŁÓW CZASU PRZESZŁEGO
W funkcji czasownika pomocniczego występują czasowniki זײַן i האָבן w osobowych formach. Dla jasności sytuacji przypomnę ich odmianę ;)
זײַן
איך בין
דו ביסט
ער איז
מיר זײַנען/זענען
איר זײַט/זענט
זײ זײַנען/זענען
האָבן
איך האָב
דו האָסט
ער האָט
מיר האָבן
איר האָט
זײ האָבן
Każdy czasownik ma przyporządkowany swój czasownik pomocniczy, w dobrym słowniku jest to zwykle uwzględnione. Magdalena Sitarz w książce Jidysz. Podręcznik nauki języka dla początkujących. podaje, że czasownik pomocniczy זײַן występuje z czasownikami ruchu (jechać, biec etc.) i zmiany stanu (umrzeć, urodzić się etc.)oraz z grupą czasowników:
(שטײן (געשטאַנען
stać
(זיצן (געזעסן
siedzieć
(זײַן (געצען/געװעזן
być
(װערן (געװאָרן
stawać się, zostawać, zmieniać, udawać się
(בלײַבן (געבליבן
zostać, pozostać
Czasownik pomocniczy האָבן jest przypisany pozostałym czasownikom.
Imiesłów czasu przeszłego (דער פּאַרטיציפּ) może być regularny, bądź nieregularny. Zacznijmy od tego pierwszego. Tworzymy go w następujący sposób: od bezokolicznika (np.לײענען - czytać) odrzucamy końcówkę bezokolicznika, czyli ן-, lub ען- (w naszym przypadku otrzymujemy -לײענ) i w jej miejsce wstawiamy ט-, jednocześnie dodając prefiks -גע (otrzymaliśmy tym samym imiesłów czasu przeszłego czasownika czytać - גע+לײענ+ט). Czasownikiem pomocniczym czasownika czytać jest האָבן - odmieńmy więc teraz przez osoby czasownik czytać w czasie przeszłym:
האָבן געלײענט
איך האָב געלײענט
ja czytałem
דו האָסט געלײענט
ty czytałeś
ער האָט געלײענט
on czytał
מיר האָבן געלײענט
my czytaliśmy
איר האָט געלײענט
wy czytaliście
זײ האָבן געלײענט
oni czytali
Powtórzmy to wszystko na jeszcze jednym przykładzie, tym razem weźmy czasownik robić מאַכן
1. Od formy bezokolicznika oddzielamy końcówkę ן-
2. Otrzymujemy rdzeń czasownika:
3. Do rdzenia czasownika dodajemy końcówkę imiesłowową ט- i prefiks -גע i tym samym otrzymujemy gotową do użycia formę:
Warto jeszcze zwrócić uwagę na czasowniki, które mają już jakiś sufiks (przystawkę) w bezokoliczniku, np. בויען to budować, a kiedy dodamy przystawkę -אופּ, to uzyskamy czasownik zbudować (אופּבױען) i kiedy zechcemy od takiego czasownika, nomen omen, zbudować imiesłów, to należy pamiętać, że prefiks imiesłowowy -גע umieszczamy między rdzeniem czasownika, a przystawką, w tym przypadku -אופּ. Czyli będzie to wyglądało tak:
Niestety, żeby nie było zbyt łatwo, istnieje także grupa czasowników tworzących formy imiesłowu (participu) w sposób nieregularny (jest ich mniej, niż regularnych) - jedyną możliwością, żeby dowiedzieć się, jaki czasownik jaką formę tworzy jest zaglądać do słowników i do tablic imiesłowów nieregularnych :(
Imiesłowy nieregularne kończą się zwykle na ע)ן)-, dodatkowo w rdzeniu czasownika czasami dochodzi do zmian, przede wszystkim jeśli chodzi o samogłoski.
Poniżej podam listę kilku czasowników nieregularnych, z którymi mogliśmy się spotkać do tej pory.
(גײן - געגאַנגען (זײַן
iść
(האָבן - געהאָט (האָבן
mieć, posiadać
(הײסן - געהײסן (האָבן
nazywać się, kazać, znaczyć
(העלפֿן - געהאָלפֿן (האָבן
pomagać
(װאַשן - געװאַשן (האָבן
myć, prać
(װיסן - געװוּסן (האָבן
wiedzieć, znać
(װעלן - געװאָלט (האָבן
chcieć, pragnąć
(טאָן/טון - געטאָן/געטון (האָבן
robić
(טרינקען - געטרונקען (האָבן
pić
(ליגן - געלעגן/געליגן (זײַן
leżeć
(נעמען - גענומען (האָבן
brać, zaczynać
(עסן - געגעסן (האָבן
jeść
(קומען - געקומען (זײַן
przychodzić, nadchodzić; pochodzić
(שלאָפֿן - געשלאָפֿן (האָבן
spać
I właściwie to wszystko :) Już umiemy tworzyć czas przeszły, więc możemy spokojnie opowiadać o tym, co miało miejsce kiedyś :)
.מיר האָבן אופּגעבױט אַ סך הײַזער
Zbudowaliśmy wiele domów.
wiele, dużo, czyt.: a sach - אַ סך
.איך האָט געלײענט ביכער
Czytałem książki.
.איך בין געקומען נעכטן
Przyszedłem wczoraj.
wczoraj - נעכטן
Życzę owocnej nauki, pozdrawiam serdecznie wszystkich! :)
!זײַט געזונט
